تلویزیون تئاتر ایران در سایه استمرار سکوت و محاقِ تولید و اجرای عمومی آثار نمایشی و خاموشی تماشاخانه‌ها در این روزهای کرونایی؛ با هدف بازنمایی سنت‌های کهن نمایشی از خاور دور تا ایران دو نمایش «راشومون» و «بارگاه سلیم خان» را به عنوان هدیه‌ای متفاوت به شیفتگان هنر تئاتر ارائه کرده است.

شیوع ویروس کرونا، انواع و اقسام محدودیت‌ها را بر زندگی ما و تمامی وجوه اجتماعی،‌ اقتصادی،‌فرهنگی و حتی سیاسی تحمیل کرد و در این میان یکی از نخستین بخش‌های حوزه فرهنگ و هنر که دچار محدودیت و تعطیلی شد، تئاتر و سالن‌های نمایش بود. فراز و فرود تعطیلی و بازگشایی سالن‌های نمایشی طی ۱۸ ماه گذشته به حدی بوده که در کنار تمام تلاش‌های صورت گرفته مسئولان و حتی جسارت گروه‌های هنری در تولید و اجرای عمومی آثار تئاتری با تمام مخاطرات این هر زنده اما لازم برای تزریق روحیه امید، نشاط و افزایش اعتماد به نفس روحیه جامعه،‌شاهد مصائب و سختی‌های متعدد هنرمندان این حوزه به ویژه آن گروه از اهالی خانواده تئاتر که معیشت و اقتصاد زندگی‌شان در گرو تولید و اجرای آثار نمایشی بوده با بیشترین بحرا و آسیب مواجه بوده است. 

استمرار موج سنگین گونه دلتای ویروس کرونا نیز بعد از بازگشایی مجدد و از سرگیری فعالیت هنرمندان خانواده تئاتر و اجرای عمومی آثار نمایشی در سال جاری باعث شد تا مسئولان علی‌رغم تمام تلاش‌های شان برای زنده نگه داشتن چراغ اجراهای عمومی با هدف اولی‌ترِ تضمین سلامت هنرمندان و مخاطبان، حکم به تعطیلی مجدد تماشاخانه‌ها و سالن ‌های تئاتری دهند.

یکی از راهکارهایی که در دوره کم‌فروغی تئاتر ایران و در هنگامه جولان کرونا در کشور با هدف روشن نگه داشتن چراغ تئاتر اندیشیده و ارائه شد، پخش فیلم‌نمایش‌هایی بود که پیش از آن به صحنه رفته بودند و هنوز علاقه‌مندان زیادی داشتند که مشتاق دیدن و دوباره تماشای آن‌ها بودند؛ و این نقطه آغاز تلویزیون تعاملی در بستر فضای مجازی برای پخش انحصاری و اختصاصی فیلم نمایش برای علاقه‌مندان تئاتر بود که تلویزیون تئاتر ایران نام گرفت.

در ادامه ارائه فیلم تئاترهای جدید عرضه شده در تلویزیون تئاتر ایران که این بار با محوریت بازنمایی سنت‌های نمایشی کهن از خاور دور تا کشورمان در اختیار مخاطبان قرار گرفته است،‌ نگاهی خواهیم داشت به آثار جدیدی که در این بستر تخصصی ارائه فیلم‌تئاتر در اختیار دوستداران هنر نمایش قرار گرفته است.

«بارگاه سلیم خان»؛ نمایشی به کارگردانی آخرین بازمانده مکتب سنتی اجرای خیمه‌شب بازی

تلویزیون تئاتر ایران در راستای بازنمایی سنت‌های کهن و غنی نمایش ایرانی با محوریت حفظ،‌ معرفی و اشاعه داشته‌های ماندگار و جریان‌ساز آیین‌های نمایشی کشورمان،‌ نمایش خیمه‌شب بازی بارگاه سلیم خان به کارگردانی زنده‌نام استاد مرتضی خمسه‌ای آخرین چهره مکتب سنتی خیمه‌شب بازی ایران (معروف به خیمه‌‎شب بازی مکتب تهران) را در این تلویزیون تعاملی و تخصصی ارائه فیلم‌تئاترها به علاقه‌مندان هنر نمایش و به ویژه دوست‌داران نمایش‌های آیینی و سنتی در این روزها که جولان ویروس کرونا مُهر تعطیلی بر سر در تماشاخانه‌ها و تالارهای نمایشی اغلب استان‌ها و شهرسان‌های کشورمان زده، ‌به عنوان هدیه‌ای متفاوت عرضه کرده است.

نمایش خیمه‌شب بازی بارگاه سلیم خان به کارگردانی زنده‌نام استاد مرتضی خمسه‌ای که پیش از این در بخش خیابانی سی‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر (۱۳۹۷) در محوطه خانه هنرمندان و محوطه تئاترشهر اجرا شده بود، داستان عروسکی به اسم مبارک در بارگاه سلیم خان است که به شیرین‌زبانی و بذله‌گویی شهره است. این نمایش با زبانی شیرین و طنز به بیان انتقاد و آموزه‌های اخلاقی می‌پردازد.

نمایش خیمه‌بازی بارگاه سلیم خان به نویسندگی رسول شیخ و احمد خمسه، کارگردانی زهرا امینی و به مرشدی احمد خمسه و مهدی شیخ دارای داستان‌های متفاوتی از جمله خواستگاری و عروسی مبارک است با مدت زمان ۹۰ دقیقه در تلویزیون تئاتر ایران ارائه شده است.

خنداندن مردم این روزها بسیار سخت شده است

زنده‌نام استاد خمسه‌ای درباره استقبال مردم از این اثر هنگام اجرای این اثر در بخش نمایش‌های خیابانی جشنواره تئاتر فجر گفته بود: خنداندن مردم این روزها بسیار سخت شده است. مردم بسیار گرفتارند و با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند. حتی اگر بخندند هم به نوعی از سر اجبار است. با این همه گویا هنگام تماشای این نمایش، لحظه‌ای از مسائل درونی‌شان به بیرون پرت می‌شدند و می‌خندیدند. من از این بابت به خودم می‌بالم و احساس غرور می‌کنم.

فراموشی سنت اصیل نمایش خیمه‌شب بازی، بی مهری به هنر نمایش ایرانی است

همچنین همسر زنده‌نام استاد خمسه‌ای به بهانه پخش این فیلم‌تئاتر در تلویزیون تئاتر ایران گفت‌وگوی کوتاهی را با روابط عمومی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام داده و درباره اهمیت نسخه اجرا شده این نمایش خیمه‌شب بازی در بخش رقابتی نمایش‌های خیابانی جشنواره سی‌وهفتم تئاتر فجر یادآور شده: شیوه اجرای نمایش «بارگاه سلیم خان» برگرفته از کهن‌ترین شیوه اجرایی و مکتب سنتی خیمه‌شب بازی تهران است.

وی در این گفت‌وگو تصریح کرده است: آنچه دانشجویان رشته نمایش عروسکی این روزها در قالب آثار خیمه‌شب بازی می‌بینند و یا دست به تولید و اجرای این دست از نمایش‌های سنتی کشورمان می‌زنند، فرم تغییر یافته این شیوه نمایش عروسکی است. فرمی که با ذات و ماهیت شیوه کهن و «سنت مکتب خیمه‌شب بازی تهران» که استاد خمسه‌ای آن را از برادر بزرگترش آموخته بود و خود آخرین هنرمند بازمانده آن مکتب اجرایی و سنت‌های آن بود، ‌تفاوت‌های بسیاری دارد.

اصالت و پایبندی به شیوه‌های اجرایی سنت نمایش خیمه‌شب بازی است که باعث ماندگاری و جریان‌سازی این گونه نمایش ملی و سنتی ایران در داخل و خارج از مرزهای کشورمان شده است. قدردان  تلاش هنرجویان و دانشجویان نسل جدید در تولید و اجرای این گونه نمایشی هستم اما نکته مهمی که نباید از آن غافل شد آن است که این نمایش باید به عنوان یک نمایش قدیمی و اصیل ایرانی تا جای ممکن به همان شکل اصلی اجرا شود تا ما بدانیم که خیمه‌شب بازی دقیقاً به چه شکلی از نمایش اطلاق می‌شود.

وی در پایان با اشاره به آنکه البته که به فرم‌های تغییر ریافته از این نمایش هم نیاز است تاکید کرده است: نباید فراموش کنیم که  اصل خیمه‌شب بازی باید وجود داشته باشد و از دست رفتن و فراموشی آن بی مهری به هنر نمایش ایرانی است. این نمایش فرهنگ ما را نشان می‌دهد و ما باید این عروسک‌ها و نمایش را به بچه‌هایمان نشان بدهیم. این هنر نباید به بهانه پیر شدن از دست برود.

زنده‌نام استاد مرتضی خمسه‌ای که بود؟

استاد مرتضی خمسه‌ای از پیشکسوتان عروسک‌سازی و عروسک گردانی سنتی ایرانی، از چهار سالگی نزد پدرش (زنده‌نام احمد خمسه‌ای) که یکی از بزرگ‌ترین خیمه‌شب‌بازان تاریخ نمایش‌های آیینی و سنتی ایران است، این هنر را آموخت و به همراه برادرش (زنده‌نام رضا خمسه‌ای) ادامه دهنده راه پدر شد.

استاد مرتضی خمسه‌ای پس از درگذشت برادرش در سال ۱۳۹۲ به تنها بازمانده این شیوه نمایشی سنتی ایرانی (مکتب خیمه‌شب بازی تهران) بدل شد و با وجود تمام سختی‌های کار و بیماری، تا پایان عمر به اجرای این گونه نمایشی  ادامه داد. زنده نام استاد مرتضی خمسه‌ای سرانجام در ۲۷ فروردین‌ماه ۱۳۹۸ بر اثر کهولت سن دارفانی را وداع گفت.

«راشومون»؛ ارائه جلوه‌ای از هنر بینافرهنگی با محور مفاهیم هنر شرقی

«راشومون» عنوان فیلم‌تئاتر دیگری است که به کارگردانی احسان عبدالملکی و با هدف بازنمایی روابط بین فرهنگی مکاتب شرقی در تلویزیون تئاتر ایران عرضه شده است.

نمایش «راشومون»، بر اساس فیلمنامه اثر به‌یادماندنی آکیرا کوروساوا، کارگردان شهیر و جهانی سینمای ژاپن طراحی و نوشته شده است.

این نمایش نخستین بار سال ۱۳۹۹ در تالار مرکزی شهر رشت و سالن حافظ در تهران به صحنه رفت و در این میان سابقه اجرا و شرکت در سی‌ونهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر(۱۳۹۹) را هم در کارنامه خود دارد. مدت زمان اجرای این نمایش یک ساعت و ۱۵ دقیقه و محصولی از گروه هنری وِنِدیک است.

محمد رسائلی، مجید کاظم‌زاده، پریا کاظمی و پریسا قاسمی گروه بازیگران این اثر نمایش را تشکیل می‌دهند و دیگر نکته جذاب این اثر متوجه این امر است که طراحی لباس‌های نمایش «راشومون» بر اساس مبانی هندسه اوریگامی توسط راحیل علیزاده و سمیه علیزاده انجام شده است.

راشومون حکایت قضاوت کردن است

بنا بر اعلام اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در خلاصه داستان این نمایش آمده: «راشومون»، ماجرای حمله راهزنی به یک تاجر و همسرش را از زاویه دید چهار نفر بیان می‌کند. روایت‌هایی ضد و نقیض که ذهن مخاطب را در یافتن حقیقت واقعه به چالش می‌کشد.

راشومون حکایت قضاوت کردن است. قضاوتی برپایه استدلال‌های ذهنی. قضاوتی که نشانه شک‌برانگیزی است بر روایت‌های ذهنی شاهدین و فلسفه‌ای است بی‌ن‌هایت ژرف، بر پایه اشتباهات یا شیطنت‌های انسانی. موجودیتی است قابل بحث که آیا حقیقت همانی است که شنیده می‌شود یا همانی است که دیده می‌شود و یا همانی است که قضاوت می‌شود.

فلسفه راشومون همیشه در بینش انسان ساری است و در مرحله مرحله زندگی‌اش ریشه دوانده. اینکه چقدر جسارت قضاوت را بپذیرد؟… فقط تاریخ پاسخ خواهد داد.

ادبیات؛ آیینه تمام‌نمای شاخصه‌های گران‌مایه سنت و بوم هر فرهنگی است

احسان عبدالملکی، طراح، نویسنده و کارگردان نمایش «راشومون» درباره تجربه تولید و اجرای این نمایش گفته است: ما در گروه هنری وِنِدیک بر این باوریم که جایگاه ادبیات، رفیع و مقدس است و می‌تواند در تلفیق با دیگر هنرها به نزدیکی اقوام و ملت‌ها کمک شایانی کند. ادبیات نمایشی یکی از بهترین نمونه‌های این امتزاج است. ادبیات در این منظر جایگاه بارز و ممتازی دارد.

تمام شاخصه‌های گران‌مایه سنت و بوم یک فرهنگ را می‌توان در ادبیات آن فرهنگ به راحتی جستجو، ارزیابی و ارزشگذاری کرد. ادبیات جدای از ماهیت روایتگری حاوی عناصر مهمی در ساخت پیشینه فرهنگی یک ملت است و با زبان ویژه خود نسل به نسل حماسه، غرور، حکمت، سنت‌ها، اخلاق، فلسفه، هنر، تاریخ و هویت را چه سینه به سینه و چه مکتوب و متقن منتقل می‌کند و در تمامی مسیر این انتقال بر ارزش‌های بی‌بدیل خود می‌افزاید.

وی یادآور شده است: تبدیل اثر سینمایی ماندگار آکیرا کوروساوای فقید به نمایشنامه و پیاده‌سازی آن به نمایشی درخور توجه در تلفیق با هنر موسیقی و فضاسازی ایرانی بزرگترین دغدغه گروه هنری وِنِدیک بوده تا با تکیه بر اساس تبادل فرهنگی و همسویی مکاتب فکری و هنری و ادبی ایرانی و ژاپنی دست به تبیین حوزه‌ای جدید در بازنمایی روابط بین فرهنگی مکاتب شرقی بزند.

علاقه‌مندان برای دیدن فیلم‌تئاترهای «بارگاه سلیم خان» و «راشومون» می‌توانند به تارنمای (وب‌سایت) ایران تئاتر به نشانی theater.ir و یا تارنمای تلویزیون تئاترایران به نشانی tv.theater.ir مراجعه کنند.